Πρωταπριλιά: Ο επίσημος εορτασμός του… ψέματος

Οπως όλα τα σημαντικά γεγονότα γιορτάζονται επετειακά κάποια ημέρα του χρόνου, έτσι και το ψέμα -ως πολύ σημαντικό μέρος της καθημερινότητάς μας- δεν θα μπορούσε να υπολείπεται σ’ αυτό. Κάθε μέρα λέγονται ψέματα, απλώς μία ημέρα έπρεπε να τα «νομιμοποιήσουμε» κι αυτό ορίστηκε την 1η Απριλίου.
Όλοι κάποια στιγμή στη ζωή μας έχουμε πέσει «θύματα» του γνωστού εθίμου της Πρωταπριλιάς, με κάποιο «αθώο» -και πολλές φορές πιο «χοντρό»- ψέμα, από συγγενείς, φίλους και γνωστούς. Κάποιοι ειδικά, προσπαθούν περιπαθώς να ξεγελάσουν τους φίλους τους και σκαρώνουν και πιο «χοντρές» φάρσες, οι οποίες απέχουν πολύ από το «αθώο» έθιμο που όλοι γνωρίζουμε από παιδιά. Το καλεί άλλωστε η μέρα, «πρέπει» σώνει και καλά να ξεγελάσουμε κάποιον την Πρωταπριλιά. Δεν ξέρω αν αυτό πηγάζει από την ανάγκη μας να ξεγελάσουμε και να «αθωωθούμε» λόγω της ημέρας, οπότε ούτε γάτα ούτε ζημιά. Γιατί, ούτως ή άλλως, τα ψέματα που ακούμε και βιώνουμε καθημερινά είναι πλείστα όσα και πολύ χειρότερα από τα πρωταπριλιάτικα.
Για την ιστορία, όμως, ας δούμε από πού προήλθε αυτό το έθιμο. Όπως λένε οι πηγές, ήρθε από την Ευρώπη, αλλά υπάρχουν διάφορες εκδοχές για τον τόπο και το χρόνο γέννησής του, με δύο από αυτές να είναι επικρατέστερες.


Πρωταπριλιά… κελτικής προέλευσης

Σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή, το έθιμο ξεκίνησε από τους Κέλτες. Λαός της βορειοδυτικής Ευρώπης, οι Κέλτες, ήταν δεινοί ψαράδες και η εποχή του ψαρέματος ξεκινούσε την 1η Απριλίου. Όσο καλοί ψαράδες όμως και να ήταν, την εποχή αυτή του χρόνου τα ψάρια πιάνονται δύσκολα. Έτσι και αυτοί, όπως προστάζει ο «κώδικας δεοντολογίας» των ψαράδων όλων των εποχών, έλεγαν ψέματα σχετικά με τα πόσα ψάρια είχαν πιάσει. Αυτή η συνήθεια, έγινε με το πέρασμα του χρόνου έθιμο.

Πρωταπριλιά… γαλλικής προέλευσης

Η δεύτερη εκδοχή, που θεωρείται και η πιο βάσιμη ιστορικά, θέλει γενέτειρα του εθίμου την Γαλλία του 16ου αιώνα. Μέχρι το 1564 η πρωτοχρονιά των Γάλλων ήταν η «1η Απριλίου». Τη χρονιά αυτή όμως και επί βασιλείας Καρόλου του 9ου, αυτό άλλαξε και Πρωτοχρονιά θεωρούνταν πλέον η 1η Ιανουαρίου. Στην αρχή αυτό δεν το δέχτηκαν όλοι οι πολίτες. Οι αντιδραστικοί συνέχιζαν να γιορτάζουν, την παλαιά πλέον, πρωτοχρονιά τους την 1η Απριλίου, ενώ οι υπόλοιποι τους έστελναν πρωτοχρονιάτικα δώρα για να τους κοροϊδέψουν. Το πείραγμα αυτό μετατράπηκε με τον καιρό σε έθιμο.

Η «υιοθεσία» του εθίμου από τους Έλληνες

Το έθιμο αυτό ήρθε και στην Ελλάδα και βέβαια δεν θα μπορούσε να μην διαφοροποιηθεί και να αποκτήσει ελληνική χροιά. Η βασική ιδέα βέβαια παρέμεινε ίδια. Λέμε αθώα ψέματα με σκοπό να ξεγελάσουμε το «θύμα» μας.
Στο πέρασμα των χρόνων δημιουργήθηκαν αρκετές δοξασίες περί τύχης του «θύτη» και ατυχίας του «θύματος». Σε κάποιες περιοχές, θεωρούν ότι όποιος καταφέρει να ξεγελάσει τον άλλο, θα έχει την τύχη με το μέρος του όλη την υπόλοιπη χρονιά. Σε κάποιες άλλες πιστεύουν ότι ο «θύτης» θα έχει καλή σοδειά στις καλλιέργειές του. Επίσης το βρόχινο νερό της Πρωταπριλιάς, θεωρούν μερικοί, ότι έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Όσο για το «θύμα», πιστεύεται ότι, σε αντίθεση με τον «θύτη», θα έχει γρουσουζιά τον υπόλοιπο χρόνο και πιθανότατα, αν είναι παντρεμένος, θα χηρέψει γρήγορα.
Σύμφωνα με τον Έλληνα λαογράφο Λουκάτο το έθιμο αυτό αποτελεί ένα σκόπιμο «ξεγέλασμα των βλαπτικών δυνάμεων που θα εμπόδιζαν την όποια παραγωγή» όπως είναι η αρχή του μήνα τόσο για τον Μάρτιο, όσο και τον Απρίλιο υποχρεώνοντας πολλούς να λαμβάνουν διάφορα «αντίμετρα» (αλεξίκανα μέτρα). Επίσης και ο Έλληνας λαογράφος Γ. Μέγας συμφωνεί πως η πρωταπριλιάτικη «ψευδολογία» παραπλανά ελλοχεύουσες δυνάμεις του κακού, έτσι ώστε να θεωρείται από τον λαό ως σημαντικός όρος μαγνητικής ενέργειας (έλξης ή αποτροπής) για μια επικείμενη επιτυχία. 
                                                          Περιστατικά

Τον προηγούμενο αιώνα, η "έκρηξη" της τεχνολογίας βοήθησε κάποιους να ξεγελάσουν χιλιάδες άτομα την ημέρα αυτή. Για παράδειγμα, στις αρχές του 20ού αιώνα μια αμερικανική εφημερίδα δημοσίευσε ένα άρθρο, στο οποίο αναφερόταν ότι ο γνωστός εφευρέτης Τόμας Έντισον εφηύρε μια μηχανή, η οποία μετέτρεπε το νερό σε κρασί. Αποτέλεσμα του δημοσιεύματος ήταν, οι μετοχές των εταιριών παρασκευής και διακίνησης οίνου να σημειώσουν κατακόρυφη πτώση στο χρηματιστήριο.
Μια άλλη μεγάλη πρωταπριλιάτικη φάρσα, είναι αυτή του δικτύου BBC το 1957. Τότε προβλήθηκε από το δίκτυο ένα ρεπορτάζ, στο οποίο Ιταλοί γεωργοί μάζευαν μακαρόνια από τα δέντρα που υποτίθεται ότι τα παράγουν.
Μέχρι και σήμερα, άλλωστε, τα ΜΜΕ εξακολουθούν να «στήνουν» μέρες πριν το πρωταπριλιάτικο ψέμα που θα «σερβίρουν» όσο πιο αληθοφανές γίνεται. Ούτε τα καθημερινά ψέματα που αναμεταδίδονται δεν προετοιμάζονται με τόση προσοχή. Για ποιο λόγο άλλωστε; Το κοινό είναι έτοιμο να δεχτεί τα πάντα, να ακούσει τα πάντα, οπότε δε χρειάζεται καν προσπάθεια για να «καταπιεί» το πρωταπριλιάτικο ψέμα!

ΚΑΛΟ ΜΗΝΑ ΝΑ ΕΧΟΥΜΕ!!!


Σοφία Αναγνωστοπούλου
www.pentelikonews.gr
Πηγή: Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα τ.51ος, σ.72